Psychose

Wat is een psychose?

Als jongeren psychotisch zijn dan hebben ze dat zelf vaak niet door, maar vrienden, ouders, broers of zussen zijn bezorgd. Mensen met een psychose vermengen de wereld om zich heen met hun eigen fantasiewereld. Daardoor kun je last hebben van bijvoorbeeld:

• Het gevoel dat je achtervolgd wordt of bijzondere boodschappen ontvangt via bijvoorbeeld de televisie of via stemmen. Dit wordt een waan genoemd. Dat betekent dat je alleen je eigen gedachten en waarneming gelooft, ook al denken alle andere mensen er anders over.
• Een stem of meerdere stemmen horen terwijl je alleen bent en er niemand op gehoorsafstand is. Dit heet een hallucinatie: dingen horen, ruiken, proeven, voelen of zien die andere mensen niet ervaren. 
• Je kunt je ineens niet meer concentreren op schoolwerk of bent vergeetachtig. Je hebt gedachten niet meer op een rijtje, waardoor je verhaal warrig wordt en andere mensen je niet goed kunnen volgen. Dit worden denkproblemen genoemd.
• Je vindt het moeilijk om jezelf te motiveren en om initiatief te nemen. Hierdoor onderneem je zelf minder snel actie en ben je meer afwachtend. Ook kan je snel afgeleid zijn. 
• Slapeloosheid. Je valt lastig in slaap, slaapt niet door en wordt te vroeg weer wakker. Hierdoor kan je overdag moe en prikkelbaar zijn en het bijvoorbeeld lastig vinden om je te concentreren.  
• Je kan een leeg gevoel hebben, somber zijn en soms zeggen mensen dat je een matte indruk maakt. Je voelt je niet meer jezelf. 

Toch betekent het niet dat je een psychose hebt als je last hebt van een van de dingen die hierboven staan. Er zijn jongeren die een stem horen zonder dat zij hier last van hebben of er angstig van worden. Zij hebben dan wel een hallucinatie maar zijn niet psychotisch. Jonge kinderen zien bijvoorbeeld 's nachts wel eens schimmen en monsters onder het bed of schaduwen van mensen op de slaapkamermuur, maar dit zijn geen psychoses. Bovendien komen hallucinaties, gedesoriënteerde gedachten en wanen bij veel kinderen voor. Dit worden 'bijzondere ervaringen' genoemd, waarbij je iets hoort, voelt, proeft of ruikt wat een ander niet waarneemt. Deze ervaringen gaan vaak vanzelf weer over. Lees meer over bijzondere ervaringen in de folder.

Het is dus best ingewikkeld om te weten of je een psychose hebt. Eigenlijk kan alleen een psychiater dit aan je vertellen. Maar daarvoor moet je wel eerst hulp zoeken. Het is belangrijk dat je iemand in vertrouwen neemt. Dat is vaak voor jezelf ook prettig, want een geheim hebben is best een last.

Hoe ontstaat een psychose?

Een psychose ontstaat meestal voor het eerst als iemand tussen de 16 en 30 jaar is. Het is niet precies bekend hoe een psychose ontstaat. Vaak is er niet één oorzaak, maar gaat het om een combinatie van verschillende dingen die een rol spelen. We weten dat bijvoorbeeld drugs (ook cannabis) ervoor kunnen zorgen dat je psychotisch wordt. Zo geldt dat hoe jonger je begint met veel cannabis gebruiken, hoe hoger de kans op een psychose wordt. En we weten dat psychosen soms in families voorkomen.

Misschien heb je een ouder of broer of zus die wel eens psychotisch is geweest? Dat betekent dan niet meteen dat jij ook een psychose zal krijgen. De meeste kinderen met een ouder, broer of zus die psychotisch is geweest, krijgen nooit een psychose. Maar het kan wel. Er zijn ook andere oorzaken voor een psychose. Bijvoorbeeld als je iets vervelends hebt meegemaakt in je jeugd, waar je veel stress van hebt gehad. En zo zijn er nog vele andere oorzaken, de dokter kan meer vertellen over hoe het bij jou zit.

Hoe vaak komt het voor?

7.5% van de jongeren van 13 tot 18 jaar heeft wel eens kenmerken van een psychose gehad (zoals stemmen horen). Maar een klein deel van deze jongeren krijgt echt een psychose. En weer een kleiner deel daarvan krijgt later een ’psychotische stoornis’ (zoals schizofrenie), waarbij psychoses vaker dan één keer voorkomen.

Hoe weet je of je een psychose hebt?

Eigenlijk kan alleen een psychiater of een psycholoog vertellen of je een psychose hebt en waar dit door komt. Die gaat met jou en je ouders praten en stelt allemaal vragen. Het kan moeilijk zijn om daar antwoord op te geven, maar het is belangrijk dat je vertelt waar je last van hebt. Anders kunnen andere mensen je niet goed helpen. Ook voor de behandeling is het belangrijk dat je op tijd hulp zoekt. Het is namelijk zo dat hoe eerder je hulp krijgt, hoe kleiner de gevolgen voor jou zijn. En ook de kans op herhaling wordt kleiner bij tijdige hulp.

Vaak vertellen jongeren die een psychose hebben gehad dat zij dit toen niet door hadden, maar dat hun vrienden en familie bleven zeggen dat ze hulp moesten zoeken. Zelf vonden ze dat niet nodig, maar achteraf zijn ze vaak blij dat hun vrienden en ouders hebben aangedrongen en dat ze hulp hebben gekregen.

Het is goed om te weten dat het hebben van een eerste psychose niet meteen betekent dat je opgenomen moet worden. De psychiater of psycholoog gaat eerst onderzoek doen. Dat gebeurt met gesprekken en psychologisch onderzoek en soms ook een lichamelijk onderzoek. Daarna maakt de arts samen met jou en je ouders een plan om je beter te laten voelen. Dat kan op verschillende manieren.

Voor jezelf

Psycho-educatie

Je krijgt uitleg over wat een psychose is, hoe het ontstaat en hoe je het behandelt. Je leert bijvoorbeeld dat drugsgebruik (ook cannabis) kan leiden tot een psychose, of ervoor kan zorgen dat de behandeling niet goed werkt.

Medicijnen

Medicijnen zijn vaak nodig bij psychoses. Ze zorgen ervoor dat je minder last hebt en sneller herstelt. De dokter gaat samen met jou uitzoeken welke medicijnen het beste bij je passen. Misschien vind je het lastig om medicijnen te krijgen. Dat is begrijpelijk. Daarom is het goed om met je dokter over de pillen te praten en informatie te zoeken. Lees meer over medicijnen op Begrijp je medicijn.

Cognitieve gedragstherapie

In deze therapie leer je omgaan met wanen of hallucinaties, of hoe je ze kan tegengaan. De gesprekken zullen ook gaan over je wensen en dromen en hoe je die kan bereiken, ook al heb je een psychose of een psychose gehad.

Voor je ouders

Je ouders, broers en zussen kunnen steun aan je geven. Maar dan moeten ze natuurlijk wel weten wat er aan de hand is en hoe ze je kunnen helpen. Daarom gaat de hulpverlener vaak praten met het hele gezin. Het is belangrijk dat je familie betrokken wordt in de behandeling. De hulpverlener zal rekening houden met de wensen die zij hebben en de wensen die jij hebt.

Voor je omgeving

Veel jongeren met een psychose praten graag met hun vrienden en krijgen steun van hen. Het is dus belangrijk dat zij ook weten wat er met je is en hoe ze met je om moeten gaan. Ook school moet dat weten. Misschien moet je schoolprogramma (tijdelijk) worden aangepast of heb je extra begeleiding nodig.

Op sommige plaatsen in Nederland kan je hulp krijgen van een Vroege Interventie Psychose team (VIP). Deze teams begeleiden jongeren met psychoses op heel veel verschillende gebieden.

Op de website 'Wat is een psychose?', Psychosenet en Cyberpoli staat veel informatie over psychoses.

Aan het eind van de zomer van 2002 heb ik een korte reactieve psychose gehad. De hele zomer heb ik zoveel gefeest en verschillende drugs gebruikt dat het op een gegeven moment mis ging. Ik was van mening dat mijn hersenen het effect van een xtc pil ook wel zelf konden veroorzaken, de hersenen zorgden er immers voor dat ik me zo voelde. De psychose begon toen deze gedachte waarheid werd.

Ik moet zeggen dat ik me niet heel veel meer van mijn psychose herinner, maar ik weet dat mensen uit de buurt mijn monologen niet meer aangenaam vonden, en dat ik aan grootheidswaanzin leidde. Uiteindelijk is er dan ook een mevrouw van het Riagg gekomen. Ik was niet voor rede vatbaar, dus zij heeft volgens mij besloten om me snel naar een psycholoog/psychiater te sturen.

Ik weet dat ik zelf vond dat al die behandeling niet nodig was, maar na het bezoek van de mevrouw van het Riagg moest ik met mijn ouders bij hen op gesprek. Daar waren een psycholoog en een psychiater die mij beiden gezien hebben en bijna een stempeltje schizofreen op mijn hoofd hebben geplakt. Zij waren van mening dat ik Zyprexa moest gaan slikken. Ikzelf vond dat uiteraard niet nodig, maar gelukkig hebben vrienden mij weten te overtuigen om ze te slikken.

Toen de hersenremmers gingen werken, stond ik weer met beide benen op de grond. Ik was weer voor rede vatbaar, maar ik moest onder behandeling bij een psycholoog, vaste procedure. De psycholoog had absoluut het beste met me voor, maar ik had helemaal geen behoefte om het verhaal elke keer weer te herhalen. En daarbij vond ik niet dat hij me iets leerde dan wel bijdroeg aan mijn toestand (die depressief maar acceptabel was vergeleken met de psychose).

Ik heb het idee dat hulpverleners meer gebruik zouden moeten maken van vrienden van de patiënt, mits die er zijn, en mits die vrienden zin hebben om mee te werken. Uiteindelijk hebben mijn vrienden gezorgd voor mijn herstel, en niet de hulpverleners.